E-Księgarnia
23 sierpnia 2023 roku w Przemyślu, w 84. rocznicę podpisania zbrodniczego paktu Ribbentrop-Mołotow, prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki otworzył wystawę „Zbrodnie niemieckie i sowieckie na Polakach 1939–1945”.
Uroczystość poprowadził dr hab. Dariusz Iwaneczko, dyrektor IPN Oddział w Rzeszowie, a opowiedział dr Marcin Bukała, naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Rzeszowie.
Uroczystość odbyła się przed Pomnikiem Zesłańców Sybiru i Ofiar Katynia, gdzie zaprezentowano wystawę i złożono kwiaty w hołdzie ofiarom sowieckiego totalitaryzmu.
– Pomnik Zesłańców Sybiru i Ofiar Ludobójstwa Katyńskiego, który stoi w Przemyślu, w swojej symbolice przypomina jeden z wagonów, którymi po 17 września 1939 roku Sowieci wywozili Polaków na odległe rubieże Syberii, do Azji Środkowej. Ten symbol i ten wagon przypomina, a wręcz jest identyczny, jak wagony, które skradli Niemcy Polakom i za sprawą Deutsche Reichsbahn wywozili Polaków i Żydów do niemieckich obozów koncentracyjnych i obozów zagłady. Dziś 23 sierpnia Przemyśl – miasto-symbol pokazuje nam wszystkim jaka była właściwie różnica pomiędzy niemieckim narodowym socjalizmem a sowieckim komunizmem. Ta różnica była taka, jak szerokość koryta rzeki San, jak długość kładki przez San, a więc właściwie nie istniała
– podkreślił prezes IPN. Przypomniał, że 23 sierpnia 1939 r. dwa największe systemy totalitarne, kierowane przez Hitlera i Stalina, zawarły porozumienie podpisane przez Ribbentropa i Mołotowa.
– Tym dwóm zbrodniarzom wystarczyło tylko trzysta znaków i siedem paragrafów, cztery paragrafy w tajnym protokole, aby doprowadzić do likwidacji na kilka dekad kilku państw Europy Środkowej, w tym doprowadzić do czwartego rozbioru Rzeczypospolitej. Wystawa, którą dzisiaj prezentujemy, przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej, mówi o wypełnieniu, konsumpcji słów i protokołów, które zostały podpisane 23 sierpnia 1939 r. i wypełnione zbrodnią.
Przedstawiciele IPN oraz zebrani goście uczcili ofiary zbrodni niemieckich, składając kwiaty pod Ścianą straceń na Zasaniu. W tym miejscu 31 grudnia 1943 roku Niemcy rozstrzelali dziesięciu polskich zakładników w odwet za zastrzelenie (28 grudnia 1943 roku) przez organizację podziemną agenta gestapo Stanisława Szajnę.
W wydarzeniu uczestniczyli Sybiracy, na czele ze Stanisławą Żak, prezesem ZarząduZwiązku Sybiraków Oddział w Przemyślu oraz wiceprezesem Marianem Boczarem. Byli obecni Piotr Pilch, wicemarszałek Województwa Podkarpackiego, Radosłwa Wiatr, wicewojewoda podkarpacki, Wojciech Bakun, prezydent Miasta Przemyśla, Jan Pączek Starosta Przemyski, dr Lucjan Fac, zastępca dyrektora Muzeum Ziemi Przemyskiej, Szymon Wawrzyszko, przewodniczący Zarządu Regionu Ziemia Przemyska NSZZ „Solidarność”. Wartę honorową wystawili żołnierze 5 Batalionu Strzelców Podhalańskich.
* * *
Wystawa „Zbrodnie niemieckie i sowieckie na Polakach 1939–1945” przedstawia najważniejsze informacje na temat zbrodni dokonanych przez okupantów niemieckich i sowieckich na obywatelach polskich w latach wojny i okupacji 1939–1945. Przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Lublinie przy współpracy Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN Delegatura w Radomiu.
Wykorzystane fotografie i dokumenty pochodzą ze zbiorów m.in.: Archiwum Państwowego w Radomiu, Archiwum Państwowego w Gdańsku, Centrum Naukowo-Informacyjnego „Memoriał” w Moskwie, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Akt Nowych, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Ośrodka KARTA, Muzeum i Miejsce Pamięci Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, Archiwum PCK, Teatru NN.
autor: dr hab. Sebastian Piątkowski
koncepcja graficzna serii: Aleksandra Kaiper-Miszułowicz
opracowanie graficzne: Magdalena Śladecka, Anna Łukasik
recenzja: dr hab. Filip Musiał, dr Paweł Skubisz
* * *
Pakt Ribbentrop-Mołotow został podpisany w nocy z 23 na 24 sierpnia 1939 r. w Moskwie pomiędzy Związkiem Sowieckim a III Rzeszą. Porozumienie zostało zawarte przez ministrów spraw zagranicznych: Wiaczesława Mołotowa i Joachima von Ribbentropa.
Jego integralną częścią był „najściślej tajny” protokół dodatkowy określający podział „sfer wpływów” obu mocarstw w Europie Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Niemcy i ZSRS pomimo zawartych wcześniej z Polską układów o nieagresji, zaplanowały w nim rozbiór terytorium Rzeczpospolitej. Miał on nastąpić „w drodze przyjacielskiej zgody” mniej więcej „wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu”. Finlandia, Estonia, Łotwa i rumuńska Besarabia miały przypaść ZSRS. Niemcy przyłączali natomiast do swojego państwa Wolne Miasto Gdańsk oraz Litwę. III Rzeszy zależało na uzyskaniu czasowego porozumienia z ZSRS, celem izolacji Polski na arenie międzynarodowej. Podpisanie paktu przez stronę sowiecką oznaczało natomiast zgodę Moskwy na niemiecką agresję na Polskę, przy jednoczesnym współudziale Armii Czerwonej w rozbiorze jej terytorium. Wydarzenie to faktycznie oznaczało zaplanowanie IV rozbioru Polski.
Symbolem współpracy niemiecko-sowieckiej stała się wspólna defilada obu wojsk 22 września w Brześciu nad Bugiem, zorganizowana przy okazji przekazania miasta Sowietom przez III Rzeszę. Niedługo potem zmieniono część postanowień zawartych w sierpniu, pozostawiając Litwę w sferze wpływów ZSRS, przesuwając natomiast obszar niemieckiej okupacji w Polsce z linii Wisły aż po rzeki Bug i San. Zmowa Hitlera i Stalina z 23 sierpnia 1939 r. otwierała Niemcom i Związkowi Sowieckiemu drogę do wspólnej zbrojnej napaści na Polskę. Pakt Ribbentrop-Mołotow faktycznie oznaczał zawarcie sojuszu dla wojny.