Talidomid Faciası ve Fokomeli

Talidomid, 1954 yılında Batı Alman ilaç firması olan Chemie Grünenthal firması tarafından tesadüfen bulunmuş ve uyku ilacı olarak kullanıma sunulmuştur. Preklinik çalışmalarda Talidomid’in ölümcül doza (LD50) ulaşmasının pratikte imkânsız olduğu gösterilmiş ve ilaç 1957 yılında Almanya’da Contergan ticari adıyla reçetesiz olarak satılmaya başlanmıştır. 1960’larda 46 ülkede farklı ticari isimler ile piyasaya sürülmüştür. Yeterli klinik çalışma olmamasına rağmen firma tarafından 1958 yılında gebeliğin neden olduğu sabah bulantısı ve kusmalarda faydalı etkileri olduğunu kabul etmesiyle talidomid antiemetik olarak olmadan gebelerde kullanılmaya başlandı.

1961 yılında Avustralyalı Dr. McBride ve Almanya’dan Dr. Lenz birbirinden bağımsız olarak Talidomid kullanımı ve doğumsal defektler arasında bağlantı olduğu bildirilmiştir. Gebeliğin ilk üç ayında Talidomid kullanan kadınların bebeklerinde ciddi doğum defektleri olduğu ortaya çıkmıştır. Bu çocukların sayısı o dönem için 10.000’in üzerinde olmuştur. Doğan çocukların bir bölümü bir yıl içinde hayatını kaybetmiştir. Talidomid üreticilerine karşı birçok dava açıldı. Batı Almanya’da Grunenthal firması ve dokuz çalışanına karşı cinayet ve ihmal suçlamalarıyla açılan davada firma hayatta kalan 2.000 çocuğun ebeveynlerine 1969 yılında 30.000.000 dolarlık bir tazminat ödemek zorunda kaldı.

Talidomid sebep olduğu bozukluklardan en yaygın olanı fokomelidir. Fokomeli hem üst hem de alt ekstremitelerin yokluğu veya malformasyonu olarak bilinmektedir. Fokomeliye ek olarak yüz, göz, kulak, dış genital organlar, omurga, kalp, böbrek ve bağırsak gibi birçok organda görülen ciddi bozuklukları da bulunmaktadır.

Türkiye ve Amerika’da talidomid trajedisi gözlenmedi. Amerika’da FDA çalışanı Dr. Frances Kelsey gebelikte talidomid kullanımının güvenliliği hakkında güçlü şüphelere sahipti ve talidomidin Amerikalı ruhsat sahibinin kapsamlı güvenlilik testleri olmadan ilacını piyasaya çıkarmasını engelledi. Türkiye’de ise Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Şükrü Kaymakçalan’ın talidomid ile deney hayvanları üzerinde yeterli çalışmalar yapılmadığını ve ruhsat alması için gerekli oluru vermeyeceğini belirtmesi üzerine Sağlık Bakanlığı tarafından ilaca ruhsat verilmemiştir.

BONUS: Attacking the Devil: Harold Evans and the Last Nazi War Crime

Netflix yapımı belgesel filmde, Nazilerin geliştirdiği ilaç birçok hayatı mahvetti. Gazeteci Harold Evans, bu ilaç kurbanları için mücadele ediyor.