Litteratur

Jan H. Landro

janh@landro.bergen.no

Sjølv om poesiinteressa har gått i bølgjer i livet til Eldrid Lunden, har poesien aldri vore uviktig. Spør du henne i dag om det kjem fleire diktbøker frå handa hennar, blir svaret det klassiske: Det er absolutt von i hangande snøre! Det kan godt hende.

– Det er fjorten år sidan du sist gav ut ei diktsamling, men det har komme fleire essaysamlingar. Rekna du deg som ferdig med lyrikken?

– Nei, aldri, aldri, aldri. For meg har det alltid vore slik at eg skriv ei bok når eg veit at ho er der. Om eg ikkje kjenner presset, er eg ikkje bekymra. Eg har jo ikkje gjort meg økonomisk avhengig av å gi ut bøker. Ein veit at ein blir eldre, og eg tenkte vel ikkje at eg skulle gi ut bok no. Men så oppdaga eg i november 2017, då eg sette meg til å sjå gjennom notisbøkene mine, at det kanskje låg ei diktsamling der. Noko tilsvarande skjedde då eg gav ut Til stades i 2000, ei bok eg fann i notata mine, og så fylte eg på. Det gjorde eg for så vidt med den nye òg.

– Det er berre eit spørsmål om tid er vigd til minnet om mannen din, den svenske poeten og litteraturforskaren Reidar Ekner, som døydde i 2014. Var det dette tapet som løyste ut skrivetrongen igjen?

– Det er nok riktig. Det finst to slags sorg: ei som berre er di eiga, og ei som du kan dele med andre. Eg visste med ein gong at det ville ta ganske lang tid før eg hadde gjennomarbeidd dette til noko eg ville snakke om.

– Kvifor har du gitt samlinga undertittelen «Kalenderdikt»?

– Det var noko eg kom på heilt på slutten. Eg følte at eg ville ha ei ramme kring dikta, og så er det slik at samlinga baserer seg på ein del erfaringar som er tidsbestemte. Det ville eg streke under, seie at dette er ikkje noko tilbakevendande eller noko du opplever mange gongar.

«Og så ler eg»

– Historisk har kalenderdikt, eller kalenderhistorier, vore ei form for folkelesnad. Fortel undertittelen din om liknande ambisjonar?

– Nei, men eg kan kanskje tenkje det i ettertid. På eitt nivå er desse dikta noko av det mest tilgjengelege eg har skrive. Det kan vere ein dimensjon ved boka, men det var ikkje i tankane mine då eg valde undertittelen.

– Tittelen gir òg assosiasjonar til dei samfunnskritiske kalenderdikta til Bertolt Brecht, det er i alle høve ikkje tilfeldig?

– Kva er tilfeldig her i verda? Skriv du poesi, møter du stadig bakhaldsangrep av ting du har opplevd eller lese. Eg har jo lese ein del Brecht, det må eg vedgå. Men boka inneheld også tekstar du like gjerne kan kalle aforismar som noko anna.

– Så er det slik at mannen din i 2006 gav ut samlinga Kalenderdikt 1974–2006. Den samanhengen lèt seg vel ikkje snakke bort?

– Nei. Eg beundra han, for han skreiv refleksjonstekstar på eit så høgt nivå.

– Til liks med deg?

– Vel. Eg oppfattar ikkje oss som like. Han har jo eit heilt anna utgangspunkt enn eg: mykje sterkare forankra i ein internasjonal kulturtradisjon som han skreiv heilt naturleg ut frå. Han brukte det jo svært fritt. Så eg tenkte at når han kunne gjere det på så fritt grunnlag, kan eg gjere det òg. Så berre gjorde eg det.

Boka til Lunden inneheld fleire sitat frå ulike diktarar som står heilt ukommenterte. På spørsmål om det tyder at ho har gjort dei til sine, er svaret eit tydeleg «i svært høg grad». Alle sitata har ho plassert nesten intuitivt, utan heilt å vite kva slags samband dei hadde med samanhengen ho sette dei inn i.

– Sjølvsagt er det ikkje tilfeldig at dei dukkar opp, men det er ikkje noko uttenkt over det. I ettertid ser eg at eg har treft med desse sitata. Og så ler eg.

– Gjennom svært mykje av forfattarskapen din har du vore i dialog med andre poetar, løynt og ope. Kva er forklaringa?

– Det er jo vanskeleg å melde seg ut av litteraturen. Du tenkjer på ting, enten du les eller ikkje, så kjem du på ting du har lese, og brukar det. Eller du sit og les bøker og ser noko som er godt sagt, og tenkjer at det vil du bruke. Utan at eg går rundt og tenkjer på det, lever eg jo i ein dialog, slik vi alle gjer. Når du driv med litteratur, er du fri, på ein måte.

– Korleis fri?

– Det som er skrive, står til fri bruk. Men somme gongar er det heilt nødvendig å seie ifrå kven du snakkar med og kvar det står. Det blir mykje meir interessant om du gjer det, men det finst ein heil del gjenbruk der det ikkje blir kvittert. Det gjeld meg òg. Men seier du frå kven du snakkar med, opnar du feltet, på eit vis.

«Nokre svingslag»

– Han du i denne boka fører mest dialog med, er den avdøde ektemannen din?

– Du kan lese heile boka som ei samtale med han. Første og siste avdeling er direkte, mens kapitla imellom er assosiasjonar til tapet. Det byrja nok med at eg noterte ned ting for å orke, altså for å avlaste. Eg følte ei slags lindring i å formulere og hugse. Så oppdaga eg den svenske utgåva av boka Breven til Lucilius av Seneca d.y. eit år eller to etter at Reidar gjekk bort. Ho berga meg. Dette er ei trøystebok Seneca skreiv til sonen sin. Og ho blei ei trøystebok for meg òg. Verkeleg. Verkeleg.

– Diktarane du «samtaler» med, er døde, men lever gjennom skrifta. Er det slik du «held liv i» ektemannen din òg?

– Jo, det er nok delvis det. Psykologane har lært oss at om sorga er tung nok, set vi oss faktisk imot å miste henne. Det er ein måte å halde den avdøde på. Men Seneca var klar over det og tøff med å fortelje at det var greitt å avslutte sorgprosessen. Å behalde sorga er forståeleg, men det er ikkje ein eintydig god reaksjon. Eg har nok vore innom alle desse nyansane frå å ville bli i sorga via å halde henne og til å skrive henne vekk. Så kjem litt galgenhumor inn i det heile. Og nokre svingslag.

– Eg har aldri lese så mykje inderlegheit i dikta dine som her.

– Ikkje denne typen inderlegheit, i alle høve. Den slags må jo doserast med varsemd om lesarane skal halde ut.

Eldrid Lunden fortel at ho på syttitalet fekk åtvaringar om at ho ikkje måtte vere for open og personleg i dikta sine. Sjølv meiner ho at det er uvanleg vanskeleg å spore noko privat i tekstane hennar. Så åtvaringa opplevde ho som lite treffande.

– Har tapet av mannen din endra deg som menneske og diktar, slik det skjedde med Rolf Jacobsen då han miste kona si?

– Ein forfattar har sagt at døden ikkje berre har påverknad på framtida; han opnar òg opp fortida. Det har eg opplevd. Eg vil ikkje seie at eg er ein annan person. Men det ligg eit overraskingsmoment i døden, og det var svært sterkt å oppleve. Å vere glad i nokon er å integrere denne personen i livet ditt, utan at du tenkjer over det, du berre gjer det. Og dette gjer deg svært sårbar. Reidar og eg er ikkje unge, det var ikkje Rolf Jacobsen heller. Men døden tvingar deg inn i noko du kanskje ikkje har vore borti tidlegare.