نوروز در روستای مزار
نوروز نزد ایرانیان جلوه ویژهای دارد ومردمان هر منطقه قرنهاست که با آداب و رسوم خاص خود آن را جشن میگیرند.
مردمان قدیم بر خلاف جوانان امروز این آداب و رسوم کهن را گرامی داشته و در حفظ و بهتر برگزار کردن آن تلاش فراوان داشتند.
اهالی با صفای دیار بجستان و روستای مزاربه این ماه اصطلاحاً ، ماه نوروز میگویند.
شیرینی پزان، نان پزان، کدورتزدایی، پرداخت دین، فاتحهخوانی خانه تکانی سال نو و آماده کردن آجیل شب عید مانند کشمش، عناب، نقل، پخته و ... و تفت دادن یا شور کردن تخمه و پسته و دید و بازدید بزرگان فامیل و اقوام از مراسم مرسوم در این ایام است که با شور خاصی انجام میشود.
کاشتن سرسبزی (سرسوزی) یکی از آیینهای پا بر جا در ایام عید است که حدود یک ماه مانده به عید در ظرفهای کوچک یا بزرگ مقداری جو، گندم، عدس یا ماش میکارند تا روز عید سر سبز باشد.برخی نیز روی جدارههای کوزههای سفالی سر سبزیهای بسیار زیبا و دلربایی به وجود میآورند
پلو خوری و درست کردن غذاها و آش های محلی
اهالی در قدیم اعتقاد داشتند که شام شب عید به هر قیمت که شده باید پلو باشد. فقیر و ثروتمند خود را مقید به تهیه و پختن پلو در شب عید میدانستند. این هم از رسومی است که امروزیها شاید با شنیدنش به تعجب و خنده وا داشته شوند چرا که بسیاری در قدیمالایام استطاعت تهیه پلو و حتی نان گندم را برای یک هفته هم نداشتهاند چه رسد برای همه سال و تنها نوروز به نوروز، آن هم با کلی سختی و مشقت چشمشان به پلو میافتاده است.
حنا بندان یکی دیگر از مراسم مردم این سرزمین است که درگذشته و در مواقع مختلف از جمله نوروز انجام میشده است. هنوز هم گروهی از مردم به ویژه بزرگسالان با آمدن عید نوروز با رنگ کردن موهای سر و انگشتان خود با حنا به استقبال نوروز میروند.
سمنو پزی
نزدیکیهای عید آردها را خمیر و با انواع ادویه مثل زردچوبه، دارچین و سیاه دانه و کراویه مخلوط میکردند. با آماده شدن آرد آن را به صورت گردههای کوچک یا بزرگ درآورده، در دیگچههای مسی به نام (قلیف) گذاشته روی اجاق پر از آتش میگذاشتند و روی قلیفها را نیز با آتش میپوشاندند و پس از آماده شدن آنها را به تکههای مناسب تقسیم و به همراه آجیل از میهمانان نوروزی پذیرایی میکردند.
خانه تکانی عید نوروز
خانه تکانی یا رفت و روب یکی دو هفته پیش از عید خانه تکانی یا رفت و روب انجام میگیرد و مجدداً اثاثیه را جابهجا میکنند و گردگیری میکنند و دوباره آنها را میچینند.
خرید لباس عید نوروز
خرید لباس عید از یکی دو ماه به نوروز مانده مردمان بیرجند به بازار میروند و لباس عیدشان را میخرند،
نان و کلوچه نوروزی
پختن نان و کلوچه محلی در شب سال تحویل نیز از واجبات سفره مردم این مناطق بود. آنها نان و کلوچه را هنگام شروع سال نو در سفره می گذاشتند و معتقد بودند صبح روزعید، بی بی نوروز از سفره آنها بازدید می کند و هر کس نان و کلوچه در سفره اش داشته باشد در طول سال برکت روانه خانه و زندگی اش می شود.
سبزه گره زدن: رسم باز شدن بخت با گره زدن سبزه در روز سیزده بدر هم که بیشتر مردم با آن آشنا هستند، رواج دارد و دختران دم بخت در این روز با گره زدن سبزه، نیت می کنند تا بختشان در سال جدید باز شود و مردم در این روز به مزاح می خوانند: سیزده به در، سال دگر، خانه شوهر!
سر زدن به قبور مردگان
یکی از آیین هایی که همواره در بین اقوام ایرانی رایج بوده، رفتن به قبور مردگان در آخرین جمعه سال و دادن هدایایی به صورت خیرات به روح درگذشتگان بوده است. این مراسم ریشه در آیین های باستانی دارد که مردم بر این باورند که در این روز، روح مردگان در روزهای پایانی سال وارد خانه ها می شود.
نظافت و لباس تمیز
یکی دیگر از آداب عید نوروز پوشیدن لباس نو و تمیز است.نظافت و رعایت بهداشت و نیز پوشیدن لباس تمیز و استفاده از عطر و بوی خوش در صورت امکان از وظایف اخلاقی و اجتماعی نوروز است.
مراسم علفه
مراسم علفه یکی دیگر از آیین های سنتی پسندیده در خراسان است که یک روز قبل از سال تحویل برگزار می شود. در روز علفه که همان آخرین روز سال است، نوجوانان و جوانان به طبیعت و بقیه به مزار اموات یا به منزل کسانی که عزیزانشان را تازه از دست داده اند می روند و با بردن سمنو و سبزه، سالی به دور از غم برای آنها آرزو می کنند و با خواندن فاتحه نیز برای درگذشتگان طلب آمرزش می کنند.
تهیه سفره هفت سین
تهیه سفره هفت سین از دیگر آداب عید نوروز است.بزرگترین نماد آیین نوروز "هفت سین" ، است.
هفت سین عبارت است از سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه، سبزی .
یکی از آداب عید نوروز، جمع شدن تمام افراد خانواده بر سر سفره عید در لحظه تحویل سال نو
موقع تحویل سال نو همه اهل خانه با لباس نو بر سر سفره می نشینند، مادر اسپند دود می کنند، یکی از بچه ها شمع روشن می کند، پدر قرآن و حافظ می خواند و …
دعای تحویل سال نو هم یکی دیگر از آداب عید نوروز است
افراد خانواده بعد از تحویل سال نو با هم روبوسی کرده و عید را به هم تبریک می گویند و برای هم سال خوب و پربرکتی را آرزو می کنند.
دید و بازدید و دادن عیدی
ایام عید فرصت مناسبی برای صله رحم و رسیدگی به وضع خویشان و بستگان است که این نیز یکی از نشانه های اخلاق و سنن مرضیه اسلامی و انسانی است.
چراغو
اقوام شب های نوروز دور همدیگر جمع می شوند و با به جای آوردن صله رحم و رسم مهمان نوازی، این شبها را به شبهای به یاد ماندنی تبدیل می کنند.
سیزده بدر
یکی دیگر از آداب عید نوروز اجرای مراسم سیزده بدراست و حضور در طبیعت است
🔸 آنان که در سنین میانسالی و کهنسالی هستند آداب و رسومی را که به مناسبت های گوناگون در طول سال و به ویژه در ایام نوروز در شهرها و مخصوصاً روستاها در گذشته انجام میشده به یاد دارند. اما چون اینگونه مراسم در جایی ثبت و ضبط نشده و جزء تاریخ شفاهی در محدوده های خاص جغرافیایی بوده است بسیاری از مردم همان ناحیه هم از آنها و فلسفه آن بی خبرند یک نمونه از این مراسم در روستای مزار بجستان در جنوب انجام میگرفته است
🔸 در این آبادی خانم ها برای برگزاری عید نوروز از چند روز مانده به عید کارهای نظافت و خانه تکانی انجام می دهند و به پخت نان تافتون و سمنو و قطاب و کلمبه که در اکثر جاهای دیگر شهرستان هم رایج است میپردازند.
در روز اول عید به دید و بازدید هم می رفتند و بزرگ ترها و اقوام به کودکانی که در روز اول نوروز لباسهای نوی محلی وشیده بودند عیدی می دادند.
🔸 محل برگزاری مراسم در نوروزگاه در مکانی به نام «عیدگاه» بود که در کنار مزار و قبرستان و جوی آب و درختان توت در ابتدای راه ورودی به روستا قرار داشت. در این مراسم خانم ها یکی از زنان شجاع و سرشناس را که بقیه از او حرف شنوی داشتند به عنوان سردار و سردسته برمی گزیدند. و هر روز از صبح تا عصر زنان و دختران و کودکان در مکان مذکور جمع میشدند و یکی از خانم ها که مهارت بیشتری در نواختن دایره داشت انتخاب می شد و رقص و پایکوبی و چوب بازی پیوسته ادامه داشت.
بازیهای رایج نوروزی
آراآرا، سرنو قزل خانم، استاسه پایه، استای زنجیر باف، از گلاچی گل، بجل بازی، جوز بازی، شیطون برشته، کبدی کبد، عرقچین گردونک، لوچمبه، لیس پالیس، درنه بازی و خرسوزپالون سوز.
🔸 در فواصل چوب بازی گاهی آنها که دوبیتی و فریادی بلد بودند با لهجه محلی شعر میخواندند. برای ظهر از همان قطاب و کلمبه و کشمش و نخود که آورده بودند می خوردند و عصر که به خانه برمی گشتند برای شام غذای پختنی مثل آبگوشت و اشکنه و کله جوش و آش و غیره تهیه می کردند و معمولاً همان سر شب قبل از نماز مغرب و یا بعد از آن میل می کردند. البته غذای صبح آنها هم معمولا غذای پختنی مانند توکی و بلغمر بشیر و اشکنه قوت و غیره بود.
🔸 در این مراسم مردان و پسران بالغ حق رفت و آمد و یا حضور در نزدیکی عیدگاه نداشتند و اهالی محل هم که میخواستند به مزرعه و به صحرا بروند باید بدون توقف در عیدگاه از مسیر می گذشتند. اما مسافران و مردان غریبه برای ورود به روستا ممنوعیت داشتند و مجاز نبودند در زمانی که زنان و دختران در عیدگاه هستند وارد ده شوند بلکه باید روستا را دور زده از پایین ده وارد شوند.
🔸 اگر کسی به عمد یا ندانسته از این مسیر وارد می شد زنان جلوی او را گرفته او را دور می کردند. و سردار زنان برای تنبیه از او می خواست که یا برقصند و یا آواز بخوانند و اگر نمی توانستند زنان با کتک و ضربات چوب از او پذیرایی می کردن و در این موقع بود که مردان بزرگتر از روستا میآمدند و او را از محاصره خانم ها خلاص می کردند.